Đề Văn không lỗi thời mà là cách chấm thi!

Tác phẩm “Vợ nhặt” của nhà văn Kim Lân đã vào đề thi môn Văn năm nay. Những tranh cãi dấy lên khi nhiều người cho rằng, tác phẩm đã quá cũ, quá lỗi thời. Và rằng, những học sinh thế hệ sinh năm 2005 không thể hiểu “cảm” được tác phẩm bởi nạn đói là điều quá xa vời với các em.

Còn tôi tin rằng, tác phẩm văn học không bao giờ lỗi thời, mà chỉ có cách đọc và hiểu của chúng ta mới có thể lỗi thời. Tác phẩm văn học là một phản ánh của thời đại, của con người, của cảm xúc và suy nghĩ. Tác phẩm văn học là một nguồn cảm hứng, là một bài học, là những gương mặt của giai đoạn lịch sử. Tác phẩm văn học là một kết nối giữa quá khứ và hiện tại, giữa cá nhân và tập thể, giữa con người và thiên nhiên.

Để hiểu được tác phẩm văn học, chúng ta cần phải đặt mình vào bối cảnh của tác giả khi viết, của nhân vật khi sống, của độc giả khi đọc. Chúng ta cần phải tôn trọng sự khác biệt giữa các thời kỳ lịch sử, các khát vọng khác nhau và cả những nhọc nhằn “xa lạ”.

Còn sứ mệnh lớn nhất của văn học là kể những câu chuyện về thân phận con người. Dù ở bối cảnh lịch sử nào, ngàn năm trước hay ngàn năm sau, đó không bao giờ là đề tài cũ kỹ. Và dù thời đại có đánh những lớp sơn bề nổi thế nào, thì nỗi đau, khát vọng mưu cầu hạnh phúc của con người vẫn vậy.

Vấn đề xảy ra là chúng ta đang ở một thời kỳ bùng nổ thông tin. Chúng ta tiêu thụ tin tức quá nhiều hàng ngày hàng giờ. Chúng ta đôi khi đã đánh mất đi thói quen đọc sâu, đọc dài và cả lắng nghe những rung động phía sau con chữ. Chúng ta thích “hóng biến”, thích “hớt trend” nhanh như chớp chứ không thích chậm rãi, sâu lắng. Và đó là lý do một số người chỉ trích đề thi “Vợ nhặt” lỗi thời!

Thí sinh tham dự kỳ thi tốt nghiệp THPT 2023. Ảnh: TTXVN

Có một điều lỗi thời liên quan tới môn Văn, đó là cách chấm thi. Tác phẩm văn học là giá trị bất biến song cách chấm thi không thể biện hộ rằng quá cứng nhắc và cũ kỹ. Ví dụ tác phẩm “Vợ nhặt” cùng yêu cầu trong đề thi, người ta sẽ ra barem chấm với những gạch đầu dòng ý chính. Mỗi ý chừng 0.25 cho tới 2 điểm. Học sinh nêu đủ các ý này, chứng minh được nó, các em sẽ được điểm cao.

Ngược lại, thí sinh nêu cảm nhận cá nhân mà khác hoàn toàn barem sẽ không dành được điểm và bị coi là “lạc đề”. Luật chơi này được thực hành rất nhiều năm và việc học vẹt để “gặt đủ ý” cũng bắt đầu từ đây.

Trong khi đó, môn Văn về lý là môn học của tâm hồn. Bài thi xuất sắc là bài thi nêu được cảm nhận của cá nhân mình chứ không phải lặp lại ý mà người khác đã sắp sẵn để chiều lòng người chấm. Cách điểm thi cũng cần biên độ dao động lớn để thí sinh sáng tạo chứ không phải bó cứng theo các ý trong barem.

Tất nhiên, tôi hiểu cái khó của Bộ khi phải tạo ra quy chuẩn, tránh thiên kiến cá nhân khi kỳ thi có số lượng thí sinh và giám thị chấm thi quá lớn. Tuy nhiên, nếu không thể tin đội ngũ của mình có lòng trắc ẩn và liêm chính trong công tác chấm thi, những than thở về cách chấm thi môn văn sẽ lặp lại từ năm này qua năm khác.

Mà cách chấm kỳ thi cao nhất “đóng cứng” như vậy thì cách dạy, cách học Văn trong nhà trường không thể có tinh thần cởi mở, sáng tạo. Và các em học sinh cũng rất khó để rung động với các tác phẩm văn học mà các em thường xuyên phải thuộc ý, thuộc cả dẫn chứng và ví dụ minh họa chỉ để trả bài.

Lòng tin vào con người (cả học sinh, giáo viên và giám thị) là chìa khóa để mở câu chuyện dạy và học Văn chứ không phải một quy chuẩn cứng nhắc, vô cảm.